گیربکس (جعبه دنده) یکی از مهم‌ترین بخش‌های سیستم انتقال قدرت در خودرو است که وظیفه تنظیم گشتاور و سرعت موتور را بر عهده دارد. گیربکس‌ها به دو دسته گیربکس دستی (Manual Transmission) و گیربکس اتوماتیک (Automatic Transmission) تقسیم می‌شوند. در ادامه، اجزای اصلی گیربکس را بررسی می‌کنیم:
پوسته فلزی که تمام قطعات داخلی گیربکس را در خود جای داده و از آن‌ها محافظت می‌کند.
شفت ورودی (Input Shaft): قدرت را از موتور به گیربکس منتقل می‌کند.
شفت میانی (Counter Shaft/Layshaft): در گیربکس‌های دستی، چرخ‌دنده‌های ثابت روی آن نصب می‌شوند.
شفت خروجی (Output Shaft): قدرت تنظیم‌شده را به دیفرانسیل و چرخ‌ها منتقل می‌کند.
چرخ‌دنده‌های اصلی (Main Gears): شامل دنده‌های ۱ تا ۵ یا ۶ (بسته به نوع گیربکس).
دنده عقب (Reverse Gear): برای حرکت معکوس استفاده می‌شود.
چرخ‌دنده هرزگرد (Idler Gear): در دنده عقب برای معکوس کردن جهت چرخش استفاده می‌شود.
از اصطکاک بین شفت‌ها و محفظه گیربکس جلوگیری می‌کنند.
از نشتی روغن گیربکس جلوگیری می‌کنند.
اتصال و قطع ارتباط بین موتور و گیربکس را کنترل می‌کند.
شامل دیسک کلاچ (Clutch Disc)، فشاردهنده (Pressure Plate) و بلبرینگ کلاچ (Release Bearing) است.
برای تعویض دنده توسط راننده استفاده می‌شود.
شامل چنگال‌های دنده (Shift Forks) که چرخ‌دنده‌ها را جابجا می‌کنند.
هماهنگ‌کننده سرعت چرخ‌دنده‌ها برای تعویض نرم دنده.
جایگزین کلاچ در گیربکس‌های اتوماتیک می‌شود و انتقال قدرت را به صورت سیال انجام می‌دهد.
سیستم چرخ‌دنده‌ای که نسبت‌های دنده را در گیربکس اتوماتیک تنظیم می‌کند.
برای درگیر و آزاد کردن چرخ‌دنده‌ها استفاده می‌شوند.
شامل پمپ روغن (Oil Pump)، سوپاپ‌ها (Valves) و کانال‌های روغن برای تنظیم فشار روغن.
عملکرد گیربکس اتوماتیک را با استفاده از سنسورها مدیریت می‌کند.
برای روان‌کاری و خنک‌کاری قطعات داخلی گیربکس استفاده می‌شود.
در گیربکس‌های اتوماتیک، نقش مهمی در انتقال هیدرولیک قدرت دارد.
سنسور سرعت ورودی (Input Speed Sensor)
سنسور سرعت خروجی (Output Speed Sensor)
سنسور دمای روغن (Transmission Fluid Temperature Sensor)
سنسور موقعیت دسته دنده (Gear Position Sensor)
گیربکس دستی: ساده‌تر، قابل تعمیرتر و ارزان‌تر، اما نیاز به مهارت راننده دارد.
گیربکس اتوماتیک: راحت‌تر و خودکار، اما پیچیده‌تر و هزینه تعمیر بالاتری دارد.
اگر گیربکس به درستی نگهداری نشود، ممکن است دچار مشکلاتی مانند لغزش دنده، صداهای غیرعادی یا نشتی روغن شود. تعویض به‌موقع روغن گیربکس و بررسی دوره‌ای آن می‌تواند عمر گیربکس را افزایش دهد.
