گیربکس (جعبه دنده) یکی از مهم‌ترین بخش‌های سیستم انتقال قدرت در خودرو است که وظیفه تنظیم گشتاور و سرعت موتور را بر عهده دارد. گیربکس‌ها به دو دسته گیربکس دستی (Manual Transmission) و گیربکس اتوماتیک (Automatic Transmission) تقسیم می‌شوند. در ادامه، اجزای اصلی گیربکس را بررسی می‌کنیم:

۱. اجزای مشترک گیربکس‌های دستی و اتوماتیک

الف) محفظه گیربکس (Gearbox Housing)

• پوسته فلزی که تمام قطعات داخلی گیربکس را در خود جای داده و از آن‌ها محافظت می‌کند.

ب) شفت‌های گیربکس

• شفت ورودی (Input Shaft): قدرت را از موتور به گیربکس منتقل می‌کند.

• شفت میانی (Counter Shaft/Layshaft): در گیربکس‌های دستی، چرخ‌دنده‌های ثابت روی آن نصب می‌شوند.

• شفت خروجی (Output Shaft): قدرت تنظیم‌شده را به دیفرانسیل و چرخ‌ها منتقل می‌کند.

ج) چرخ‌دنده‌ها (Gears)

• چرخ‌دنده‌های اصلی (Main Gears): شامل دنده‌های ۱ تا ۵ یا ۶ (بسته به نوع گیربکس).

• دنده عقب (Reverse Gear): برای حرکت معکوس استفاده می‌شود.

• چرخ‌دنده هرزگرد (Idler Gear): در دنده عقب برای معکوس کردن جهت چرخش استفاده می‌شود.

د) یاتاقان‌ها (Bearings)

• از اصطکاک بین شفت‌ها و محفظه گیربکس جلوگیری می‌کنند.

ه) کاسه نمد و واشر (Seals & Gaskets)

• از نشتی روغن گیربکس جلوگیری می‌کنند.

۲. اجزای مخصوص گیربکس دستی (Manual Transmission)

الف) کلاچ (Clutch)

• اتصال و قطع ارتباط بین موتور و گیربکس را کنترل می‌کند.

• شامل دیسک کلاچ (Clutch Disc)، فشاردهنده (Pressure Plate) و بلبرینگ کلاچ (Release Bearing) است.

ب) دسته دنده (Gear Stick/Shift Lever)

• برای تعویض دنده توسط راننده استفاده می‌شود.

ج) مکانیسم تعویض دنده (Shift Fork & Selector)

• شامل چنگال‌های دنده (Shift Forks) که چرخ‌دنده‌ها را جابجا می‌کنند.

د) سنکرونایزر (Synchro Ring)

• هماهنگ‌کننده سرعت چرخ‌دنده‌ها برای تعویض نرم دنده.

۳. اجزای مخصوص گیربکس اتوماتیک (Automatic Transmission)

الف) مبدل گشتاور (Torque Converter)

• جایگزین کلاچ در گیربکس‌های اتوماتیک می‌شود و انتقال قدرت را به صورت سیال انجام می‌دهد.

ب) مجموعه چرخ‌دنده‌های خورشیدی (Planetary Gear Set)

• سیستم چرخ‌دنده‌ای که نسبت‌های دنده را در گیربکس اتوماتیک تنظیم می‌کند.

ج) کلاچ‌ها و باندهای اتوماتیک (Clutches & Bands)

• برای درگیر و آزاد کردن چرخ‌دنده‌ها استفاده می‌شوند.

د) سیستم کنترل هیدرولیک (Hydraulic Control Unit)

• شامل پمپ روغن (Oil Pump)، سوپاپ‌ها (Valves) و کانال‌های روغن برای تنظیم فشار روغن.

ه) واحد کنترل الکترونیکی (TCU - Transmission Control Unit)

• عملکرد گیربکس اتوماتیک را با استفاده از سنسورها مدیریت می‌کند.

۴. روغن گیربکس (Transmission Fluid)

• برای روان‌کاری و خنک‌کاری قطعات داخلی گیربکس استفاده می‌شود.

• در گیربکس‌های اتوماتیک، نقش مهمی در انتقال هیدرولیک قدرت دارد.

۵. سنسورهای گیربکس (در گیربکس‌های مدرن)

• سنسور سرعت ورودی (Input Speed Sensor)

• سنسور سرعت خروجی (Output Speed Sensor)

• سنسور دمای روغن (Transmission Fluid Temperature Sensor)

• سنسور موقعیت دسته دنده (Gear Position Sensor)

نتیجه‌گیری

• گیربکس دستی: ساده‌تر، قابل تعمیرتر و ارزان‌تر، اما نیاز به مهارت راننده دارد.

• گیربکس اتوماتیک: راحت‌تر و خودکار، اما پیچیده‌تر و هزینه تعمیر بالاتری دارد.

اگر گیربکس به درستی نگهداری نشود، ممکن است دچار مشکلاتی مانند لغزش دنده، صداهای غیرعادی یا نشتی روغن شود. تعویض به‌موقع روغن گیربکس و بررسی دوره‌ای آن می‌تواند عمر گیربکس را افزایش دهد.